Główna treść strony Aktualności - Kafle

"Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i Tradycji

Do poszukiwania ludowej obrzędowości Serocka skłonili nas mieszkańcy gminy, z którymi spotykaliśmy się przy okazji różnego rodzaju przedsięwzięć, związanych z historią miasta i gminy. To właśnie te niezwykłe, wzruszające, często zabawne wspomnienia naszych mieszkańców stały się impulsem do zainicjowania cyklu spotkań, podczas których będziemy zbierać najpiękniejsze regionalne zwyczaje i obrzędy.

W ostatnią niedzielę tegorocznego karnawału, 11 lutego, spotkaliśmy się z mieszkańcami gminy Serock w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich, aby powspominać zapusty, karnawałowe zabawy i ostatkowe zwyczaje. W naszych poszukiwaniach wspiera nas Ania Kutkowska, której wykształcenie oscyluje między innymi wokół kultury ludowej, ale która przede wszystkim jest „pasjonatką piękna” – kultury, sztuki, tradycji… Ania wprowadziła uczestników w tematykę tradycji zapustowej w Polsce, a Mieszkańcy  dzielili się swoimi wspomnieniami o „dziadach”, zabawach ostatkowych i wczesnopostnych zwyczajach.

Bawmy się!

Słowo „karnawał” pochodzi od starowłoskiego „carne vale” , które oznaczało obrzędowe pożegnanie mięsa przed wielkim postem. Do Polski zwyczaj hucznych zabaw karnawałowych przywędrował najprawdopodobniej z królową Boną Sforzą. Jednak już wcześniej w polskiej tradycji obecne były zabawy trwające od Nowego Roku aż do środy popielcowej, zwane zapustami. Ostatnie zaś trzy dni karnawału nosiły nazwę „mięsopusty” (to słowo uformowane podobnie jak nazwa karnawału od  słów mięsa-opust, czyli również – pożegnanie mięsa), chociaż do dziś znane są raczej pod nazwą „ostatki”.

Kilkutygodniowym zapustom towarzyszyły różnego rodzaju zabawy i atrakcje. Przede wszystkim jednak był to czas hucznych tańców i spotkań, którym towarzyszył zwyczaj swatania, szczególnie jeśli chodzi o panny i kawalerów szlacheckich. Równie gwarne, huczne i sute były zapusty chłopskie. Tańcom i spotkaniom przy bogato zastawionych stołach towarzyszyły różnego rodzaju obrzędy na płodność i urodzaj.

Ostatki były zarówno w domach szlacheckich, jak i chłopskich – tłuste i mięsne. Już od XVII wieku tłustym czwartkom towarzyszyły pączki, słodkie racuchy, bliny, pampuchy, chrust (faworki). Ostatnie dni przed wielkim postem były po to, aby najeść się, napić do syta, wytańczyć, wybawić, wyśmiać, wykrzyczeć, aby przez kolejnych czterdzieści dni umartwiać się i oddawać pokucie.

Aby tradycji stało się zadość, również na naszym spotkaniu nie mogło zabraknąć ostatkowych smakołyków. Uczestnicy zajadali się małymi pączkami i pampuchami przygotowanymi przez panie z Tradycyjnego Koła Gospodyń Wiejskich w Dosinie.

Przebierańcy, których można było się wystraszyć

W Serocku – podobnie jak w innych mazowieckich miejscowościach - przez lata żywy był zwyczaj odwiedzania domostw przez grupy przebierańców. Nazywano ich tu kolędnikami lub dziadami (chociaż ta nazwa odnosiła się raczej do podobnego zwyczaju, ale towarzyszącego listopadowym zaduszkom). Przebrana w różnego rodzaju koszmarne stroje młodzież (czasem w towarzystwie osób dorosłych), wymalowana węglem – jak diabły i maszkary – odwiedzała kolejne domy, których właściciele częstowali przebierańców słodkimi smakołykami. Domownicy, którzy nie poczęstowali gości niczym musieli liczyć się z przyśpiewkową zemstą, wyśpiewaną na całe gardło, głoszącą, jak to owi domownicy są skąpi! („A w tej chałupie same gołodupie, same nic nie mają, nikomu nie dają!”).

Po czasie ostatkowych zabaw, w środę popielcową udawano się do kościoła, gdzie na znak pokuty i uniżenia duchowny posypywał wiernym głowy popiołem. Ten zwyczaj w Kościele Katolickim zachował się do dziś. Mieszkanki Dosina opowiedziały, że na wsiach popiół tego dnia służył również do psikusów – młodzież sypała go w pończochy, którymi rzucała w mniej lubiane osoby, lub do mniej lubianych domów.

Zapustowym spotkaniem rozpoczęliśmy cykl spotkań w Izbie Pamięci, poświęcony serockiej obrzędowości. Chcemy, aby to były spotkania inicjowane w dużej mierze przez ich uczestników.

Spotkania w ramach „Niedzielnej Szkółki Tradycji” są pierwszym krokiem w próbie odtworzenia serockiej obrzędowości. Dziękujemy Państwu, że chcecie nam w tym procesie towarzyszyć, że dzielicie się z nami Waszą wiedzą i pięknymi wspomnieniami. Trudno ukryć wzruszenie, jakie towarzyszy nam podczas spotkań i rozmów z Wami. Jesteście pięknym dowodem na to, jak silnie można być związanym z miejscem, w którym mieszkamy i jak wielki wpływ na charakter tych miejsc mają ich mieszkańcy. Mamy nadzieję, że te nasze spotkania w kolejnym roku pozwolą nam zainicjować wiele barwnych przedsięwzięć oraz posłużą wydaniu publikacji o serockiej obrzędowości.

W planowanych na ten rok przedsięwzięciach, które odbywać się będą w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich w Serocku znajdą się również wykłady poświęcone rocznicy 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, czy wykłady o historii Serocka i tradycjach związanych z rzeką i starymi zawodami.

Jeszcze raz serdecznie dziękujemy i już zapraszamy na kolejne, marcowe spotkanie, którego tematem przewodnim będą tradycje wielkanocne i wczesnowiosenne.

 

Referat Komunikacji Społecznej

  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...
  • "Jak zapusty, to zapusty" - ostatkowo w Izbie Pamięci i...

Marzanny, gaiki i palmy - drugie spotkanie Niedzielnej Szkółki Tradycji

Zima od najdawniejszych czasów była dla gospodarzy najtrudniejszym czasem. Po długich, zimnych miesiącach wszyscy z nadzieją wyczekiwali wiosny. To dlatego – kiedy w końcu owa nadchodziła – witano ją hucznie, przepędzając w najdalsze krańce świata okrutną zimę. Wiosenne przesilenie zbiegało się w tradycji chrześcijańskiej z Wielkanocą. Wiele obrzędów więc, kultywowanych szczególnie na wsiach, krążyło wokół symboliki zmartwychwstania i odrodzenia.

To właśnie wiosenne i wielkanocne zwyczaje były tematem drugiego spotkania Niedzielnej Szkółki Tradycji, które odbyło się 18 marca 2018 r. w serockiej Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich. Izba ustrojona była tego dnia symboliczną marzanną, wykonaną przez Bogusię z Nowej Wsi, zielonym gaikiem przygotowanym przez Anię (prowadzącą spotkanie), barwnymi palemkami z krepiny i uroczymi jajkami wielkanocnymi, przygotowanymi przez uczniów i wychowawców świetlicy szkolnej w Jadwisinie. Ania Kutkowska  opowiedziała uczestnikom o wielkanocnych tradycjach i wiosennych zwyczajach.

Marzanny, gaiki i palmy
W przeddzień nadejścia wiosny, zgromadzeni poznali historię tworzenia staropolskich marzann. Niegdyś słomianą kukłę (w zależności od regionu Polski – albo ustrojoną we wstążki, korale, białą suknię, albo wręcz przeciwnie – ucharakteryzowaną na szkaradę) obnoszono przez cały dzień po wsi, taplając ją w kałużach, błocie, poskubując ją i obrzucając wyzwiskami za to, że przez długie tygodnie zima gościła w kraju, pełna smutku, zimna i ciemności.  

Palmy wielkanocne najczęściej robione były z wierzbowych gałęzi, które wsadzano do dzbanka z wodą już w środę popielcową tak, aby na Niedzielę Palmową się zazieleniły. Strojono je krepinowymi kwiatami, wstążkami z bibuły, materiałowymi bibelotami, a potem zielonymi gałązkami bukszpanu, borówki, czy cisu. Po poświęceniu palem, baziowe kuleczki… zjadano. Miało to zapewnić w nadchodzącym roku zdrowie, uchronić od bólu gardła i głowy. Wtykano potem palmy za ramy „świętego obrazu”, aby chroniła domowników od nieszczęść i chorób.

Z wierzbowymi gałązkami wiązało się również smaganie, nazywane śmigusem. Młodzieńcy smagali panienki, a panny młodzieńców, co miało im zapewnić płodność. Towarzyszyła temu oczywiście ogromna radość i wielka zabawa. W niektórych częściach Polski znane były również praktyki wzajemnego uderzania się palemkami. Ten przywilej przysługiwał szczególnie domownikowi, który wstał w Niedzielę Palmową jako pierwszy i w nagrodę mógł wysmagać bezkarnie całą rodzinę.

Po wsiach noszono nie tylko marzannę, ale również zielony gaik - sosnową gałązkę - ustrojoną wstążkami i kolorowymi wydmuszkami jajek. Wkraczał on do wsi następnego dnia po zatopieniu kukły. Na czubku gaika, zwanego w niektórych częściach Polski również latem, czy lateczkiem umieszczano szmacianą lalkę - motankę, symbolizującą wiosnę. Chodzono z nim od domu do domu w korowodzie, ze śpiewem i radosnymi okrzykami.

Na Wielkanoc i na wiosnę
Najbardziej znanym wielkanocnym zwyczajem, zachowanym do dzisiaj jest malowanie i zdobienie jajek – pisanek, kraszanek, drapanek. Dawniej jajka barwiono naturalnymi barwnikami uzyskanymi z ugotowanych łupin cebul, świeżego żyta, czy… ugotowanych robaków – czerwców. Do rysowania po jajkach używano roztopionego wosku, szpilek, igieł, słomek, itp.  Z malowanymi jajkami wiąże się również dyngus, czyli „wykupywanie się”. Gospodarz pomyślność u włóczebników mógł wykupić sobie poprzez obdarowanie ich właśnie malowanymi jajkami czy sowitym poczęstunkiem. Dziś śmigus – dyngus kojarzony jest z lanym poniedziałkiem, kiedy to – jak każe zwyczaj – oblewamy się wodą - dla zdrowia i powodzenia.

Również zwyczaj chodzenia do kościoła z tzw. „święconką” ma długą historię. Współcześnie w koszyczku umieszczamy pisanki, chleb, sól pieprz, kiełbaskę, chrzan, a nawet słodkości. Każdy produkt ma swoją symbolikę religijną. Dawniej to duchowni odwiedzali najważniejsze we wsiach rodziny i święcili wszystkie pokarmy wystawione na stołach.

Spośród wielu zwyczajów, o których opowiedzieli sobie uczestnicy niedzielnego spotkania chyba najwięcej śmiechu wywołał ten o obchodzeniu wsi przez kawalerów z kogutem umieszczonym w wózku. Oczywiście – najczęściej była to kukła, ale zdarzało się - wcale nierzadko - że ten kogut był prawdziwy, w dodatku napojony wcześniej spirytusem, dzięki czemu przez całą drogę piał radośnie ku uciesze wszystkich mieszkańców wsi.

To przedwiosenne spotkanie było nie tylko pełne opowieści o zwyczajach i obrzędach, ale również przepełnione pozytywną energią i nadzieją na rychłą wiosnę, którą przecież powitamy już za kilka dni – tradycyjnie, a jakże – z topieniem marzanny i okrzykami żegnającymi zimę.

Serdecznie dziękujemy Państwu za obecność, piękne wspomnienia, którymi się z nami dzielicie, za dobre słowa i sugestie odnośnie dalszych działań związanych z obrzędowością.

Korzystając z okazji pragniemy poinformować, że złożyliśmy wniosek do Lokalnej Grupy Działania o dofinansowanie projektu związanego z poszukiwaniem i odtwarzaniem lokalnej obrzędowości, w ramach którego odbyłyby się różnego rodzaju warsztaty i przedsięwzięcia artystyczne a także wydana zostanie publikacja opowiadająca o dawnych serockich tradycjach i zwyczajach.
Kolejne spotkanie Niedzielnej Szkółki Tradycji odbędzie się w czerwcu i poświęcone będzie między innymi zwyczajom związanym z nocą sobótkową.

 

  • autor: Referat Komunikacji Społecznej
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci
  • Drugie spotkanie o obrzędowości w serockiej Izbie Pamięci

Noc Kupały w Niedzielnej Szkółce Tradycji

Kolejne zajęcia w Niedzielnej Szkółce Tradycji odbyły się 17 czerwca, w Izbie Pamięci i Tradycji Rybackich w Serocku. Jak zwykle pod kierunkiem Anny Kutkowskiej prowadzącej z gośćmi poszukiwania ludowej obrzędowości, odkrywaliśmy tajniki Nocy Kupały. Nocy niezwykłej, bo najkrótszej w roku, zwanej przesileniem letnim i początkiem astronomicznego lata - w 2018 roku przypada 21 czerwca. Nocy magicznej, świętojańskiej – z płonącymi ogniskami, z kwiatem paproci, wiankami, śpiewami, poszukiwaniem miłości i partnera na całe życie. W jaśminowym wianku, przepasana zielem bylicy opowiadała pani Anna o mocy tajemnej ziół i kwiatów, oczyszczającym działaniu ognia, o tańcach wokół ognisk i skokach przez płomienie, zanurzaniu w wodzie o północy, o sobótkowych spotkaniach przed dniem św. Jana, o wiedźmach, czarach, wierzeniach i obrzędach. Uczestnicy spotkania z zaciekawieniem słuchali jej opowieści, a w czasie  rozmów o pochodzeniu i kultywowaniu zwyczajów świętojańskich szczególnie dzieci zaskakiwały swą wiedzą.
Dziękujemy za udział w spotkaniu i już zapraszamy na wrześniowe poświęcone zwyczajom dożynkowym.  
 

  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji
  • Niedzielna Szkółka Tradycji

wstecz